در تفسیر آیات شریفه 1و2سوره مبارکه معارج وارتباط آن با واقعه غدیر خم وسروده حقیر
شنبه, ۲ مرداد ۱۴۰۰، ۰۳:۵۱ ق.ظ
بسم الله الرحمن الرحیم
به یمن مصاحبت میمنت ثمری که درسالروز ولادت با سعادت دخت گرامی نبی اکرم، عصاره خلقت ،بهانه وجود، فرزانه عالم هستی، همپایه لنگر
عرش خداهمطراز اولیاءفاطمه الزهرا(س)با حضرت آیة الله علوی عُریضی شریعتمدار حفظه الله تعالی داشتیم نگاشتیم.
به یاد روانشاد استادالاساتید
مرحوم علامه محمدتقی جعفری(اعلی اللهُ مقامَه)
بسم الله الرحمن الرحیم
درشان نزول سَال سَائَل بِعَذابٍ واقع* لِلکافرینَ لَیسَ لَهُ دافعُ
ترجمه :
1-تقاضا کننده ای عذاب واقع شونده درخواست کرد 2-این عذاب مخصوص کافران است وهیچکس نمی تواند آن را دفع کند.«ی1و2،س معارج»
شان نزول :
بسیاری از مفسران وارباب حدیث شان نزولی برای آیات نقل کرده اند که حاصل آن چنین است:
«هنگامی که رسول خدا(ص)علی (ع)را درروز «غدیرخم»به خلافت منصوب فرمود ودرباره او گفت:من کنت مولاه فعلیٌّ مولاه «هر کس من مولی وولی اوهستم علی مولی وولی اوست.»چیزی نگذشت که این مساله در بلاد وشهرهامنتشر شد نعمان بن حارث فهری خدمت پیامبر (ص)آمد وعرض کرد تو به ما دستور دادی شهادت به یگانگی خدا واینکه تو فرستاده اوهستی دهیم ماهم شهادت دادیم ،سپس دستور به جهاد وحج وروزه ونمازدادی ما همه اینهارانیزپذیرفتیم،امابااینهاراضی نشدی تااینکه این جوان(اشاره به علی (ع)است)را به جانشینی خودمنصوب کردی،وگفتی :من کنت مولا فعلی مولا، آیا این سخنی است از ناحیه خودت یا از سوی خدا؟!پیامبر (ص)فرمود:«قسم به خدایی که معبودی جزاونیست این از ناحیه خداست.»
«نعمان» روی برگردانددرحالی که می گفت:«اللهمُّ ان کان هذاهوالحقَّ من عندک فاَمطِرنا علینا حجاره من
السماء»1(خداوندا!اگراین سخن حق است از ناحیه تو،سنگی از آسمان بر مابباران)!
اینجا بود که سنگی از آسمان برسرش فرود آمد واوراکشت،همین جا آیه «سال سائل بعذاب واقع للکافرین لیس له دافع »
نازل گشت.آنچه رادربالاگفتیم مضمون عبارتی است که در«مجمع البیان»از«ابوالقاسم حَسَکانی»با سلسله سندش از امام صادق (ع)نقل شده است.
همین مضمون را بسیاری از مفسران اهل سنت، وُروات حدیث با مختصری تفاوت نقل کرده اند.
مرحوم علاّمه امینی در «الغدیر»آن را از سی نفر از علمای معروف اهل سنت نقل می کند.(با ذکر مدرک .نقل عین عبارت )
از جمله :
تفسر غریب القران (حافظ ابوعبید هروی)
تفسیر شِفاءالصدور(ابوبکر نقّاش موصلی)
تفسیر الکشف والبیان(ابواسحاق ثعالبی)
تفسیر ابوبکر یحیی (القرطبی)
تذکره ابواسحاق(ثعلبی)
کتاب فرائد المِسطَین(حموینی)
کتاب دررالمِسطَین(شیخ محمدزرندی)
تفسیر سراج المنیر(شمس الدین شافعی)
کتاب (سیره حلبی)
کتاب نورالابصار،(سید مومن شبلَنجی)
وکتاب شرح جامع الصغیر سَیوطی(شمس الدین الشافعی).وغیر اینها
.3 در بسیاری از این کتب تصریح شده که آیات فوق در همین رابطه نازل شده است، البته در باره اینکه این شخص(حارث بن نعمان )بوده یا (جابربن نذر)با (نعمان بن حارث فهری)اختلاف است ، ومی دانیم این امر تاثیری در اصل،مطلب ندارد.
البته بعضی از مفسران یا محدثانی که فضائل علی (ع)را با ناخشنودی می پذیرند ایرادهای مختلفی بر این شان نزول گرفته اند.که درپایان بحث تفسیری به خواست خدا به آن اشاره خواهد شد4حقیر در 66تفسیر دیگر که به زبانهای عربی وانگلیسی وفارسی بود،این واقعه را جستجو کردم که در32تفسیر یا اندک تغییراتی این موضوع بیان گردیده بود نام وآدرس تفاسیر در منابع
ومآخذ ذکر گردیده است.
در سالروز ولادت با سعادت دخت گرامی نبی اکرم، عصاره خلقت، بهانه وجود، فرزانه عالم هستی،همپایه لنگر عرش خداهمطراز اولیا،فاطمه الزهرا سلام الله علیها این واقعه را حضرت آیة الله السّید محمد حسن علوی عریضی شریعتمدارحفظه الله تعالی نفل فرمودند وبه یمن آن مصاحبت میمنت ثمر با بضاعت مزجاه واقعه را به نظم در آوردیم5
هان شنیدستی که آن مرد شقی
ازسرپرخاش گفتی با نبی
هرچه گفتی اززکات وزنماز
روزه درگرمای سوزان حجاز
نفی خمروصبردرراه خدا
نفی مَیسِر،جنگ با نفس وهوی
این همه طاعات از خرد وکلان
از چه بنمودی به مابارگران
دست آخر ابنِ عَمت مرتضی
جانشین کردی بماای مصطفی
این چه حکمی بود برماازهوی
یاکه امری بود ازسوی خدا
گفت آن اعرابی ازروی جفا
زین سخنهای گران برهل اتی
«گفت پیغمبر براوبی حد ثنا6»
من نگفتستم مگرامرخدا
سائل بیچاره از روی حسد
خواست سنگ ازآسمان بروی فتد
گفت اگر حق است این ای آسمان
پس فَاَمطِر نا عَلَینا7 درزمان
حضرت حق درزمان لبیک گفت
سنگی ازغیب آمد ومغزش بکوفت
حارث نعمان فهری نام او
این چنین قهر خدا درکام او
زین اشارتها فراوان دیده اند
لیک دردام هوی افتاده اند
جلوه حق دیدن و منکِرشدند
وزخباثت منکِروکافِرشدند
کفرورزیدند درحق علی
«افتخار هرنبی وهروصی»
منابع ومآخذ:
1-الشاء عبدالعظیمی ،حسین بن احمد الحسینی، تفسیر عمومی اثنی عشری،(م1384)تهران،انتشارات متبعات، چاپ اول،سال 4-1363ش،ج13،ص306،س8.
2-شریف لاهیجی،بهاالدین محمد شیخ
علی(م1088ق)تفسیر عمومی شریف لاهیجی،تهران،انتشارات علمی،سال1363،ج4،ص574،س11.
3- بروجردی،سیدابراهیم،تفسیر عمومی جامع،تهران،انتشارات صدر،چاپ سوم،سال1341ش،ج7،صص93-90؛س80.
4- بلاغی،سیدعبدالحجة،تفسیرعمومی حجة التفاسیروبلاغ الاکسیر،قم،انتشارات حکمت،چاپ اول،سال1345ش،ج7،ص90،س3.
5- خسروانی،شاهزاده علیرضا میرزا،(م1386ق)تفسیراختصاصی خسروی،تهران،کتابفروشی السلامیه،سال 1397-1390ق،ج8،ص372،س16.
6- طباطبائی، سید محمد حسین(م1402ق)تفسیر اختصاصی المیزان،مترجم سیدمحمد باقر موسوی همدانی،قم،جامعه مدرسین،سال1363ش،ج20،ص3،س13.
7- طیّب،سیدعبدالحسین(م1411ق)اطیب البیان فی التفسیر القرآن،تهران ، انتشارات اسلام،چاپ سوم،سال1366ش،ج13،ص182،س1.
8- مکارم شیرازی،ناصر،تفسیر اختصاصی نمونه،تهران،دارالکتب السلامیه،1366-1353ش،ج25،ص9،س9.
9- فرات الکوفی،ابوالقاسم فرات بن ابراهیم بن فرات(ازعلماءغیبت صغری)،تفسیرعمومی فرات کوفی،تهران،چاپ وانتشارات فرهنگ وارشاد اسلامی،چاپ اول،سال1410ق،ج 1،ص503،س3.
10- طبرسی الطوسی،امین الدین ابوعلی فضل بن حسن(م548ق)،تفسیر عمومی مجمع البیان فی التفسیر
القرآن،بیروت،دارالاحیاءالترات العربی،1379ق،ج5،ص351،س13.
11- طبرسی الطوسی،امین الدین ابوعلی فضل بن احسن(م548ق)،تفسیر عمومی جوامع الجامع،تهران،انتشارات دانشگاه تهران،
چاپ سوم،1412ق،ج4،ص742،س2.
12- کاشانی،ملامحسن،فیض،(م1091ق)تفسیراختصاصی الصافی،مشهد،دارالمرتضی للنشر،چاپ اول،ج 5،ص224،س6.
13- البحرانی،السیدهاشم الحسینی(م1107ق)تفسیر اختصاصی البرهان،تهران،بنیادبعثت،چاپ اول،1415ق،ج5،ص382،س18.
14- الحویزی،شیخ عبدالعلی ابن جمعه العروسی(م1112ق)تفسیراختصاصی نورالثقلین،قم،مطیعه العلمیه،چاپ دوم،بی تا،ج5،ص411،س10.
15- الکاشانی،المولی نورالدین محمدبن مرتضی(م بعد1115ق)تفسیر عمومی المعین،قم،انتشارات آیت الله مرعشی نجفی،چاپ اول،بی تا،ج3،ص1564،س5.
16- القمی المشهدی،الشیخ محمدبن محمدرضا ،تفسیر اختصاصی کنزالدقائق وبحرالغرائب،تهران،وزارت فرهنگ وارشاداسلامی،چاپ اول،سال1366ش،ج13،ص428،س1.
17- شبر،السیدعبدالله(م1242ق)تفسیرعمومی شبر،بیروت،دارالبلاغه للطباعه والنشر والتوزیع،چاپ اول،سال 1412ق،ج1،ص568،س29.
18-شبر،السید عبدالله(م1242ق)تفسیراختصاصی الجوهر الثمین فی التفسیر کتاب المبین،کویت،مکتبة الالفین،چاپ اول،سال1407ق،ج6،ص278،س12.
19- الجنابذی،حاج سلطان محمد ملقب به سلطان علی شاه(م1327ق)تفسیر اختصاصی بیان السعادة فی مقامات العبادة،تهران،دانشگاه تهران،چاپ دوم،سال 1341،ج4،ص202،س17.
20- الحائری الطهرانی،حاج میر سید علی(م1340ق)متقضیات الدرروالمقتطفات الثمر،تهران،دارالکتب الاسلامیه،سال1377ش،ج11،ص240،س15.
21- السبزواری النجفی،شیخ محمد(م1410ق)الجدیدفی التفاسیرالقرآن،بیروت،دارالتعارف للمطبوعات،چاپ اول،سال1402ق،ج7،ص227، س8.
22-الشیرازی،الحسینی،تقسیر عمومی القریب القرآن الی الاذهان،بیروت،موسسه الوفی،چاپ اول.
23- مکارم شیرازی،ناصر،الامثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، بیروت،البعثه للطباعه والنشروالتوزیع،چاپ اول،سال1413ق،ج19،ص11،س5.
24-المدرسی،السید محمدتقی،تفسیر عمومی من هدی القرآن،دارالهدی،چاپ اول،سال 1406ق،ج16،ص340، س6.
25- الناصری،شیخ محمد باقر،تفسیر عمومی مجمع البیان فی التفسیر القرآن،قم،جامعه مدرسین،چاپ دوم،سال1413ق،ج3،ص469، س8.
26- رستگار جویباری،یعسوب الدین،تفسیراختصاصی(البصائر،قم،مطبعة الاسلامیة،سال چاپ،1413-1399ق،ج49،ص70،س1.
27- الطبرسی،شیخ ابوعلی فضل بن الحسن(م548ق)تفسیر اختصاصی مجمع البیان،ترجمه جمعی از اندیشمندان،تهران انتشارات فراهانی،چاپ اول،سال 1350ش،ج25،ص297،س1.
28-الجرجانی،ابوالمحاسن،الحسین بن الحسن(م اواخرقرن نهم)،تفسیر اختصاصی گازر جلاء الاذهان وجلاءالاحزان،تهران،انتشارات دانشگاه تهران،چاپ اول،سال 1337ش،ج10،ص15، س 11.
29- واعظ کاشفی ،کمال الدین حسین(م910ق)،تفسیر عمومی مواهب علیّه،تهران،کتابفروشی اقبال،چاپ اول،سال1317ش،سبزواری المسکن والمدفن،ج4،ص341،س9.
30-کاشانی ملافتح الله،(م988-977ق)تفسیر عمومی منهج الصادقین فی الزام المخالفین،تهران،کتابفروشی اسلامیه،چاپ دوم،سال1344ش،ج10،ص3،س2.
31- کاشانی،ملافتح الله(م988-977ق)تفسیر عمومی خلاصه المنهج الصادقین فی الزام الخالفین،تهران،کتابفروشی اسلامیه،چاپ دوم،سال1374ش،ج6،ص216،س8
پاورقی:
1-س/انفال، ی 32
2-مجمع البیان،ج10،ص352.
3-الغدیر،ج1،ص239-246.
4-ناصرمکارم شیرازی
5-دکترامین زارعین.
6-مولوی درمثنوی
7-س/انفال،ی32.
برخیز که هنگام مراعات و نظیر است
مَن ماتَ علی حُبّ علی ماتَ شهیدا
آنانکه نمردند بمیرند که دیر است
*****یا علی گفتیم و عشق آغاز شد****
سلام وعرض ادب مطلب زیبایی بود جناب دکتر امین زارعین ارادتمندم